Een verloren gewaand deel van de predella of geschilderd voetstuk van Peter Pauwel Rubens uit de Onze-Lieve-Vrouwekerk te Mechelen werd onlangs in Rusland teruggevonden. Een unieke reproductie was op 13 en 14 september 2008 te bewonderen in het Beiaardmuseum te Mechelen naar aanleiding van de Open Monumentendag en de 6de Internationale Beiaardwedstrijd Koningin Fabiola.
Sedert 1619 prijkt in de Onze-Lieve-Vrouwekerk te Mechelen een beroemd drieluik van Peter Pauwel Rubens waarvan het centrale gedeelte de wonderbare visvangst voorstelt. Het werk werd vervaardigd voor het altaar van de Mechelse visverkopers. De geschiedenis van dit altaarstuk is vrij goed bekend uit de rekeningen van het visverkopersambacht. In 1613-1614 werd door dit ambacht een nieuw retabel aanbesteed ter vervanging van de zestiende-eeuwse muurschilderingen die tijdelijk werden aange-bracht na de verwoestingen van de Engelse Furie in 1580.
Op 9 oktober 1617 werd Rubens persoonlijk door de visverkopers te Mechelen ontboden en is hij zich ter plaatse komen vergewissen van de omgeving, de situatie van het altaar en de lichtinval. Op 5 februari 1618 reisden twee oversten van de corporatie naar Antwerpen om het contract met de meester af te sluiten. De uitvoering van het drieluik, bestaande uit acht verschillende taferelen – zes aan de voorzijde en twee aan de achterzijde – vergde achttien maanden. Op 11 augustus 1619 werd het werk te Antwerpen ingescheept en langs de Schelde, de Rupel en de Dijle naar Mechelen vervoerd.
Het ereloon van de meester bedroeg 1600 gulden “...voor het schilderen van het ambachts tafereel met de deuren binnen en buyten en dry stucskens in den voet”, links onderaan Jonas in zee, rechts onderaan Christus die op het meer wandelt en in het midden Chistus aan het kruis. Het bovenste linker zijpaneel stelt de belastingsontvangers van Kafarnaüm voor (Matth: 17, 24-27), het bovenste paneel rechts de strijd van Tobias met de vis (Tobias: 6, 1-6) en op de achterzijde van de zijluiken ontwaart men de apostelen Petrus en Andreas.
Samen met het altaarstuk van Rubens in de Sint-Janskerk, de “Aanbidding van de koningen”, behoort het altaarstuk met de “Wonderbare visvangst” in de Onze-Lieve-Vrouwekerk tot de waardevolste kunstschatten van Mechelen. Helaas hebben maatschappelijke gebeurtenissen ook hier hun sporen nagelaten. Op 31 juli 1794 werd het veelluik van de “Wonderbare visvangst” door de commissarissen van de Franse Republiek verbeurd verklaard en samen met vele andere kunstwerken uit onze gewesten naar Parijs vervoerd.
Het bovenste drieluik kwam in 1816 terug naar Mechelen maar het onderste gedeelte, bestaande uit drie kleinere schilderijen, de zogenaamde predella, bleef in Frankrijk. De buitenste delen van de predella kwamen terecht in het Musée Lorrain te Nancy, waar zij zich nog steeds bevinden en het centrale deel “Christus aan het kruis” ging verloren.(1) Tot mijn oog in april 2008 tijdens een tentoonstelling met werken van Peter Pauwel Rubens te Nizjini Novgorod in Rusland viel op een crucifix, uitgeleend door het Hermitage Museum te Sint-Petersburg en afkomstig uit de collectie van V. A. Logvinenko te Moskou.
Ik vermoedde dat het hier wellicht ging om het verloren gewaande centrale luik van de predella van de “Wonderbare visvangst” uit de Onze-Lieve-Vrouwekerk te Mechelen. Gegrepen door deze vondst, ging ik op zoek naar historische achtergronden.
Mijn vermoeden bleek juist te zijn. De rijk geïllustreerde en fraai uitgegeven catalogus van de tentoonstelling geeft de resultaten weer van een nauwkeurig wetenschappelijk onderzoek en stelt met een grote graad van zekerheid dat het schilderij afkomstig is uit Mechelen: The «Crucifixion» by Peter Paul Rubens from the Church of Notre Dame, Mechelen, Flemish School, 1618-1619, Oil, panel, 69.6 x 40.5 cm. The painting features the original altar frame. From Collection of Mr. V. A. Logvinenko, Moscow City): “With a great degree of likelihood, the painting could have been the central portion of the altar predella in the Onze-Lieve-Vrouw over de Dijle [Notre-Dame au-delà de la Dyle] in Mechelen, performed by Rubens to order in 1618-1619 and removed by the French in 1794”. (2)
Hoe het schilderij in Rusland terechtgekomen is, blijft een raadsel. Vermoed wordt dat Russische officieren, die na de overwinning op Napoleon in 1812 geruime tijd te Parijs verbleven (wat de Franse schoolboeken niet vermelden...), het werk meebrachten naar Sint-Petersburg/Moskou, waar het vele jaren verborgen bleef. Dit is wellicht de reden waarom kunsthistorici uit West-Europa tot op heden blijkbaar niet op de hoogte zijn van dit gegeven (3).
NOTEN
(1) G. DELMARCEL, Dekenale kerk Onze-Lieve-Vrouw-over-de-Dijle Mechelen, geschiedenis, restauratie, kunstschatten, toeristische rondleiding. “De Wonderbare Visvangst van P. P. Rubens”, Mechelen, 1971.
(2) N.I. GRITSAY (Curator of the Flemish Collection of Department of Western European Art) & J.J. KOSSOLAPOV (Head of Department for Scientific Examination/Authentication of Works of Art), Two Flemish Paintings: Rubens and Jan Breugel the Elder from Collection of Logvinenko in the Hermitage, Publishing House of State Hermitage Museum, St. Petersburg, 2006.
(3) H. VLIEGHE, Het lot van het middelste predellastuk, een „Christus aan het kruis", is onbekend, Rubens Online, 2008.
